KUR’ÂN-ı KERİM TERCÜMELERİ SÖZLÜĞÜ

KUR’ÂN-ı KERİM TERCÜMELERİ SÖZLÜĞÜ

Yılardır ilahiyatçı arkadaşlarıma ve tanıdığım yayıncılara Kur’an-ı Kerim’in Türkçe tercümelerinde (:meallerinde) geçen kelimeleri içeren bir sözlüğün hazırlanmasını veya hazırlattırılmasını tavsiye eder dururum. Dilimizde yazılan bütün eserlerin, özellikle de Kur’an-ı Kerim tercümeleri gibi önemli metinlerin kelime sözlüklerine şiddetle ihtiyacımız bulunmaktadır. Kur’an-ı Kerim tercümeleri deyince, sadece 19. yüzyıl öncesine ait olanları değil çağdaş dönemde hazırlananları da kastediyorum. Bir tek kişi, bütün tercümelerin sözlüğünü hazırlayamazsa, her tercümenin ayrı ayrı sözlüğü hazırlanıp sonra bu çalışmalar daha üst bir çalışma ile birleştirilip büyük bir sözlük haline getirilebilir. Aynı proje, başta hadis, tefsir, fıkıh ve felsefe olmak üzere başka alanlarda yapılan tercümeler ve telifler için de geliştirilebilir, geliştirilmelidir.

Bugüne kadar yapılmış Kur’an-ı Kerim çevirilerinin kapsamlı bir sözlüğünün hazırlanmasıyla elde edilecek bazı yararları şöyle sıralayabiliriz:

1-Türkçe’nin tarihine büyük bir katkıda bulunulmuş olacaktır;

2-Bu sözlükle, özellikle din dilimizin tarihi gelişimi önemli ölçüde aydınlığa kavuşmuş olacaktır;

3-Hangi dini kavramın ne zamandan itibaren kullanılmaya başlandığını tespit etmek mümkün olabilecektir. Halen, Türkçe’mizde kullanılan çok az kavram hakkında bu gibi tespitlerde bulunabilecek imkanlara sahip değiliz;

4-Kur’an-ı Kerim’in hem Arapça’sı hem de Türkçe çevirileri, genel olarak bütün ilim ve düşünce dallarına tesir ettiğinden, böyle bir sözlük, Türk düşüncesi tarihinin ana kavramlarını ve bu kavramların tarihini belirleme imkanı sağlayacaktır;

5-Hazırlanan Kur’an-ı Kerim çevirilerinin kaynak zincirleri de ortaya çıkacaktır;

6-Kur’an-ı Kerim’in Türkçe çevirilerinin kadar özgün olduğu da açıklığa kavuşacaktır;

7-Hemen hemen her alanda olduğu gibi Kur’an-ı Kerim’in Türkçe çevirilerinde de bilimsel hırsızlık (:intihal) çok yaygındır. Böyle bir sözlüğün hazırlanmasıyla, hangi meal hazırlayanın hangi mütercimden intihalde bulunduğu ortaya çıkacaktır;

8-Böyle bir sözlük, henüz yazılmayan çeviri tarihi üzerinde çalışacak kişilere de yardımcı olacaktır,

9-Böyle bir sözlük, bundan sonra hangi alanda olursa olsun başka dillerden yapılacak çeviriler için önemli bir kılavuz olacaktır;

10-Böyle bir sözlük, Kur’an-ı Kerim’i tercüme etmek isteyen kişilerin doğru tercüme yapmalarına büyük katkıda bulunacak, onları yanlışlara düşmekten kurtaracaktır;

Bahsettiğimiz türden bir sözlüğün hazırlanmasıyla, bunlara benzer onlarca yarar elde edileceğinden şüphe yoktur. Bu kadar önemli olmasına rağmen, üzüntüyle belirteyim ki, halen Türkçe tercümelerle ilgili bahsettiğim kapsama sahip bir sözlüğe sahip değiliz.

Nihayet uzun yıllar bekledikten sonra, arzu ettiğimiz genişlikte olmasa da, geçen yıl bir Kur’an-ı Kerim çevirileri sözlüğüne sahip olduk. Değerli ilim adamı, dostum Doç.Dr. Suat ÜNLÜ tarafından hazırlanan bu çalışma, DOĞU ve BATI TÜRKÇESİ KUR’AN TERCÜMELERİ SÖZLÜĞÜ başlığını taşımakta olup düşünce tarihimiz açısından (özellikle de dini düşünce tarihimiz için) vaz geçilmez derecede önemi haizdir (Bakınız: Konya-2012, Eğitim Kitabevi, 921 sayfa).

Sözlüğü hazırlayan Suad ÜNLÜ’nün, Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü adlı başka bir çalışma daha hazırladığını bilmekteyiz (Bakınız: Konya-2012, Eğitim Kitabevi, 716 s.). İsminden de anlaşılacağı gibi bu son sözlük Türkçe asıllı kelimelerin yanı sıra, Harezm Altınordu Türkçesi (13-14. yüzyıl)’ne Arapça, Farsça ve Moğolca gibi dillerden giren kelimelere de yer vermektedir. Eserin bizim için en önemli hususiyettlerinden biri ise, Kısasü’l-Enbiya ve Mi’rac-nâme gibi anılan döneme ait eserlerin yanı sıra aslı İstanbul’daki Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan (Hekimoğlu Ali Paşa koleskiyonu, Nu.2) ve miladi 1363 yılında istinsah edilen Harezm Türkçesi ile yapılmış bir Kur’an-ı Kerim çevirisini de taranan eserler arasına almış olmasıdır. Bu bilgilerden de anlaşılacağı gibi Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü de hem genel Türk düşüncesi, hem de dini düşünce tarihimiz hakkında araştırma yapacakların müstağni kalamayacakları bir kaynaktır.

Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Tercümeleri Sözlüğü ise, esas itibariyle yedi (7) adet Kur’an-ı Kerim tercümesinin ve bunlar hakkında yapılan çalışmaların titiz bir biçimde taranmasına dayanmaktadır. Madde başlığı olarak alınan bazı kavramları örnek olarak incelemek bile, düşünce tarihi çalışanlar için sözlüğün ne kadar büyük önemi haiz olduğunu göstermeye yetecektir. Söz gelimi:

-Adamılar: İnsanlar;

-Ağır kılıklı: Ağır başlı;

-Ağırladaçı: Değer veren;

-Ağırlan-: Hürmet ve itibar görülmek;

-Ağırlık: Hürmet, saygı, değer;

-Ahestelık: Ağırbaşlılık;

-Ajun: Yer, dünya;

-Aldaşmak: Karşılıklı aldanmak;

-Alkış: Alkış, dua, selam, takdis;

-Alkışlulık: Anılma, yadedilme, hayır dua;

-Alp: Kahraman, bahadır;

-Anuk: Mevcut olan, bulunan, hazır;

-Arışğu: Karşılıklı birbirini aldatma, karşılıklı aldatma;

-Arkaksız: Haksız;

-Arkalaş-: Yardım etmek, muavenet etmek;

-Armağan: Hediye;

-Arsık-: Aldanmak, kandırmak;

-Arsıktur: Aldatmak;

-Arta-: Bozulmak, fesada uğramak;

-Artaklık: Bozgun, fesat;

-Aşaklık: Derin saygı, huşu;

-Bilig: Bilgi, bilme, ilim, hikmet, akıl;

-Biliglig: Alim;

-Biligsiz: Cahil, bilgisizce, bilmeden, bilmeyerek;

-Çalab: Tanrı, Rab, ilah;

-Çın: Doğru, hak, gerçek;

-Çındgar: Tasdik etmek, doğrulamak;

-Çınğırağlı: Tasdik eden, doğrulaayan;

-Çınlık: Gerçek, adalet, Şeriat, doğruluk, gerçeklik;

-Düzgün: Hile, düzen;

-Düzinil-: Islah etmek;

-Düzüş-: Peşpeşe uydurmak;

-Elig: Hâkim, hüküm süren, hükümdar;

-Etiglik: Güzel, süslü, hazır, düzenli;

-Etil-: Hoş gösterilmek, güzel gösterilmek;

-Etiş-: Barışmak, düzeltmek;

-Tamu: Cehennem; meşakkat;

-Tanık: Tanuk: Tanuğ: Şahit;

-Tanrı: Allah, Tanrı, İlah;

-Tanuk: Şahit;

-Tüzün: Güzel, değerli, cömert; yumuşak huylu, Esma-i Hüsna’dan el-Halîm (in karşılığı);

-Uçmah: Cennet;

-Uçtmah: Uştmah: Uçmak: Uşmah: Uştimah: Cennet;

-Uluğsığlık: Zenginlik, malı mülkü olma;

-Uluğsılık: Gurur, kibir;

Bu örneklerden de rahatlıkla anlaşılacağı gibi, büyük bir hazineyle karşı karşıyayız. Böyle değerli bir eseri kazandırdığı için Suat ÜNLÜ’ye teşekkür ederim. Benzer çalışmaları kültür hayatımıza hediye etmesi için Rabbımın kendisinin zamanını bereketlendirmesini niyaz ediyorum.

Muhammed bin Hamza’nın XV. yüzyılda yaptığı Kur’an-ı Kerim tercümesini güzel bir sözlükle birlikte yayımlayan Ahmet Topaloğlu’nun iki ciltlik eseriyle birlikte, Suat ÜNLÜ’nün kısaca tanıtmaya çalıştığım çalışmalarını da hepinize tavsiye ediyorum (Bakınız: Muhammed bin Hamza, XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış Kur'an Tercümesi, haz. Ahmet Topaloğlu, İstanbul-1976-1978, Kültür Bakanlığı Yayınları, c.1-2).

Harun Anay/17.11.2013.

harunanay.blogspot.com

facebook.com/hasimharun.anay

facebook.com/HarunAnay

twitter.com/HarunAnay

----