TÜRK SİYASET FELSEFESİNİN MACHIAVELLE’E ETKİSİ

TÜRK SİYASET FELSEFESİNİN MACHIAVELLE’E ETKİSİ

----

ÖZET

‘ULU TÜRK’ ROMULUS MU İDİ? XV. VE XVI. YÜZYIL TÜRK SİYASET FELSEFESİNİN MACHIAVELLE'İN İDEAL DEVLET DÜŞÜNCESİNE ETKİSİ

Harun AN AY

İslam Düşüncesinin Batı düşüncesiyle ilişkisinin şimdiye kadar esas olarak üç açıdan incelendiği söylenebilir:

a-Kindi, Farabi, Ebu Bekir Zekeriya Razi, İbn Sina ve İbn Rüşd gibi klasik dönem İslam düşünürlerinin Batı Düşüncesine tesiri;

b-Özellikle XIX. yüzyıldan sonra Batı Düşüncesinin İslam düşüncesine etkisi;

c-Haçlı seferlerinin başladığı dönemlerden itibaren edebiyat, mimarlık, ticaret, kılık kıyafet, askeri teknoloji, şehircilik, eğitim kurumlan vb. alanlarda İslam medeniyeti ile Batı medeniyetinin karşılıklı olarak birbirlerini etkilemeleri.

İslam ve Batı medeniyetlerinin yüzlerce yıllık ilişkilerinin bu sıralananlarla sınırlı kalmayacağı açık olmakla birlikte, Müslümanların geliştirdiği fıkıh, hadis, kelam vb. ilimlerin yam sıra ahlak ve siyaset alanındaki görüşlerinin Batı düşüncesini etkileyip etkilemediği üzerinde çok az durulmuştur. Özellikle XII. yüzyıldan sonra gelişen Türk düşüncesinin; başta Batı düşüncesi olmak üzere Hint, Rus, Çin vb. düşünce geleneklerine tesiri ise büyük ölçüde ihmal edilmiş bir konudur.

Bu konulardaki bilgi eksikliğini gidermeye katkıda bulunmak üzere bu tebliğde, pek çok siyaset düşüncesi tarihi yazan tarafından 'modern Batı siyaset düşüncesinin kurucusu' kabul edilen tarihçi, devlet görevlisi ve önemli siyasi metinlerin yazan Makyavel (1469-1527)'in siyaset düşüncesinin Türk siyaset felsefesiyle ilişkisi ele alınacaktır.

XV. yüzyılın ortalan ile XVI. yüzyılın ilk çeyreği arasında, daha önce küçük bir beylik olan Osmanlı Devleti döneminin en büyük devletlerinden biri haline gelmiştir. Doğu Roma'mh Başkenti İstanbul, Türkler tarafından fethedilerek bu devlet ortadan kaldmlmış; Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı Devleti İtalya ve Papalığın merkezi Roma'yı da tehdit eder hale gelmiştir. Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran zaferi sonucunda Osmanlı Devleti'nin doğu sının hiç değilse bir süre güvenceye alınırken Mısır seferi ile de devletin sınırlan önemli ölçüde genişletilmiştir. Buna karşılık, Makyavel'in yaşadığı İtalya ise küçük devletlere bölünmüş, defalarca Avrupa'nın başka devletleri tarafından saldınya maruz kalmış ve siyasi istikrarını kaybetmiş durumdaydı. Asırlardır süre gelen Papalık ile krallar arasındaki mücadele ise devam etmekteydi.

Öte yandan XIV. yüzyılın sonlarında İtalya merkezli olarak ortaya çıkan Rönesans hareketi hala devam etmekte ve bu hareketin içindeki pek çok düşünür gibi Makyavel de yeni arayışlar içindeydi. Bu arayışlarının bir gereği olarak Makyavel, hayatı boyunca İtalyan birliği için fikirler geliştirmeye çalışmış, bu gayeyi gerçekleştirmek amacıyla güçlü ve istikrarlı bir devleti ideal olarak savunmuş, bu konularda muhtelif yöneticilere tavsiyelerde bulunmuş, kitaplar ve raporlar kaleme almıştır.

Bütün bu faaliyetleri yaparken ve düşüncelerini geliştirirken Makyavel'in, o dönemde İtalya ve Avrupa için en büyük tehdit durumundaki Osmanlı Devleti ve bu devletin dayandığı Türk siyaset düşüncesinden etkilenip etkilenmediği, etkilendi ise hangi açılardan etkilendiği bu tebliğin cevabım arayacağı ana sorulardır.

Bu sorulara cevap bulmak için önce, XV. ve XVI. yüzyıllarda genel olarak Avru­pa, özel olarak ise İtalya'nın fikri, siyasi, sosyal ve kültürel durumu ile aynı dönemdeki Osmanlı Devleti ve Türk düşüncesi karşılaştınlarak bu sorular temellendirilmeye çalışılacaktır.

Daha sonra ise XV. ve XVI. yüzyıllardaki Türk siyaset felsefesiyle Makyavel'in düşünceleri; siyaset, devlet, devletin devamlılığı, düzen (nizam), düzensizlik (fitne), devlet başkam, siyasi birlik, siyasi istikrar, din- siyaset ilişkisi, yönetim türleri, otoritenin kaynağı, adalet, insanın tabiatı ve ahlak-siyaset ilişkisi gibi kavram ve konular esas alınarak karşılaştmlacaktır.

Bu tartışmalardan sonra, XV. ve XVI. yüzyıl Türk siyaset felsefesinin ve devlet anlayışının, Makyavel'in düşüncelerinin ana kaynaklarından biri olduğu; bu yüzden onun ideal devletinin, aradığı temel özellikler bakımından, Osmanlı Devleti'ne; defalarca örnek verdiği Roma Devleti'nin kurucu efsane kahramanı Romulus'un ise, siyasi düşünceleri, yönetim anlayışlan, devlet kurucusu olmalan ve uygulamalan ile ‘Ulu Türk’ olarak vasıflandırdığı Fatih Sultan Mehmet'e benzediği sonucuna ulaşılacaktır.

Not: Yukarıdaki metin, 2006 yılında İstanbul’da, ‘XI-XVIII. Yüzyıllar İslam-Türk Medeniyeti ve Avrupa’ başlığı altında düzenlenen uluslararası sempozyuma sunulan bildirinin özeti olup bildiri özetleri içinde basılmıştır.

Harun Anay/08.12.2013

harunanay.blogspot.com

facebook.com/hasimharun.anay

facebook.com/HarunAnay

twitter.com/HarunAnay

linkedin.com/HarunAnay

academia.edu/HarunAnay

---